17 Feb Njihu me Tiranen, qytetin interesant, vibrant, shumengjyresh dhe shumekulturesh.
Origjina e emrit
Edhe pse një qytet i ri dhe kryeqytet modern, origjina e Tiranës si një qendër e banuar eshte mjaft e vjeter me disa teori dhe mite që shoqërojnë emrin e saj aktual. Një version është se emri i saj rrjedh nga fjala “Theranda” në burimet e lashta greke dhe latine, që vendasit e quanin “Të ranat”, e përdorur nga banorët, që do të thotë “material i rene”, në lidhje me përbërjen e terreni nga toka e vështirë dhe e ulët, e pasur me ujë qe buron nga malet e afërta. Një tjetër teori është se ajo vjen nga fjala “Tirkan”, emër që përdoret nga historiani i shekullit të gjashtë bizantin Prokop për t’iu referuar një kështjelle, e ndërtuar për herë të parë në shekullin e parë pas eres sone, në malin e Dajtit, rrënojat e të cilave janë ruajtur. Disa thonë se ajo vjen nga “Tyros”, fjala e vjetër greke për “bulmet”, sipas hipotezës se ishte një terren ku barinjtë e zonave përreth mblidheshin për të tregtuar produktet e qumështit.
Themelimi i qytetit (ndikimi otoman)
Qyteti u themelua nga Sulejman Pashë Bargjini një sundimtar vendas nga Mullei (zone disa kilometra larg qytetit), i cili ndërtoi një xhami, një furrë pjekje dhe një hamam (sauna turke). Qyteti filloi të rritej në fillim të shekullit 18, por vazhdoi të ishte një qytet pa ndonje rendesi te vecante deri sa u shpall kryeqytet i Shqipërisë në vitin 1920. Kjo ishte kryesisht për shkak të pozicionit të saj gjeografik, pak a shumë në mes të vendit , nga ana veriore mes gegëve (krahina veriore) dhe toskëve (krahina jugore) në jug. Kjo nuk ishte deri në fund të vitit 1920, kur influenca italiane u bë mjaft e forte dhe qendra e qytetit mori pamjen e një kryeqytet.
Monarkia
Më 8 shkurt 1920, Kongresi i Lushnjës shpalli Tiranën si kryeqytin e përkohshëm të Shqipërisë, e cila kishte fituar pavarësinë në vitin 1912. Në vitin 1923, plani i parë rregullues i qytetit është hartuar nga arkitektë austriake. Pastaj ndërtimit në qendrës së Tiranës ishte pjesë e paketës së bashkëpunimit midis Zogut, mbretit të Shqipërisë dhe Italisë fashiste. Ahmet Zogu ishte udhëheqës i Shqipërisë nga viti 1922 deri 1939. Ai së pari shërbeu si kryeministër (1922-1924), më pas si President (1925-1928) dhe më në fund si Mbret (1928-1939). Qendra e Tiranës është projekti i Florestano di Fausto dhe Armando Brasini njohur arkitektët e periudhës Benito Musoloni në Itali. Brasini hodhi bazat për modernizimin dhe rregullimin e ndërtesave ministrore në qendër të qytetit. Plani u shqyrtua nga arkitekti shqiptar Eshref Frashëri, arkitekti italian Castellani dhe arkitektët austriakë Weiss dhe Kohler. Ndërtesat moderne parlamentare shqiptare ka shërbyer si klub oficerësh. Në atë kohë, në shtator 1928, Zogu e Shqipërisë u kurorëzua Mbreti Zog I, Mbret i Shqiptarëve.
Arkitektura Italiane
Arkitekte të njohur të periudhës së Musolinit në Itali, Florestano de Fausto dhe Armando Brasini, ishin mjeshtërat të cilët ndërtuan sheshin kryesor, e cila sot mban emrin e Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, bulevardin e madh, ndërtesat e ministrive, bankën kombëtare, bashkinë e qytetit dhe Pallatin e Brigadave (ish-pallati mbretëror, sot Pallati presidencial). Në vitin 1939, Tirana u zaptua nga forcat fashiste emërimin e një qeverie kukull. Ndërkohë, arkitekti italian Gherardo Bosio iu kërkua të përpunonte planet e mëparshme dhe të prezantonte një projekt të ri në zonën e sotme të sheshit Nënë Tereza. Në fillim të viteve ‘40, pjesa jugore e bulevardit kryesor dhe ndërtesat përreth kishin përfunduar dhe u riemëruan me emra fashistë.
Stili Komunist
Nga viti 1944 deri më 1991, qyteti përjetoi një rënie në cilësinë arkitekturore. Filluan të ndërtoheshin masivisht komplekse apartamentesh të stilit socialist, ndërsa Sheshi Skënderbej u rindërtua me disa ndërtesa të cilat ishin shkatërruar. Për shembull, ish Pazari Vjetër i Tiranës dhe Katedralja Ortodokse u rrafshuan në tokë për ngritjen e pallatit sovjetik i quajtur Pallati i Kulturës. Kompleksi i ndertesave te bashkisë te ndërtuara me stil italian u prishen dhe në vend të tyre u ndërtua Muzeu Historik Kombëtar, ndërsa struktura qe shërbente Parlamenti i Shqipërisë, gjatë monarkisë u shndërrua në teatër për fëmijë (Teatri i Kukullave sot). Pjesa veriore e bulevardit kryesor u riemërua Stalin Bulevardi dhe statuja e tij ngritur në sheshin e qytetit. Pronësia private dhe levizja me makina u ndaluan, transporti në masë përbëhej kryesisht nga biçikleta, kamionë dhe autobusë. Pas vdekjes së diktaorit Enver Hoxha, një muze piramidale u ndërtua në kujtesën e tij nga qeveria. Kjo ndertese është e njohur si Piramida, por tanime ajo nuk ka të bëjë me Enver Hoxhën pasi ajo është kthyer në Qendrën Kulturore të Tiranës.
Tirana Moderne
Sot, Tirana është qendra e jetës politike, ekonomike dhe kulturore e vendit, me rreth 1 000 000 banorë. Në vitet e fundit Tirana ka pësuar ndryshime thelbësore në pamjen e saj. Apartamentet e kohës së komunizimit janë lyer në ngjyra të ndezura dhe modele abstrakte nga një artist i cili ishte kryetar i bashkisë (z.Edi Rama). Kjo nuk ishte vetëm një rregullim por një frymëzim për banorët dhe gjithashtu vizitorët. Për më tepër Tirana ka pësuar një zhvillim gjithmonë në rritje në infrastrukturën moderne duke kontribuar në pamjen metropolitane të qytetit. Tirana po ndryshon çdo ditë. Sheshi Skenderbej është restauruar së fundi, inaugurimi i të cilit u bë më 10 Qershor 2017. Vitet e fundit Tirana është kthyer në një destinacion me interes për tu vizituar nga turistet e huaj. Pjesa më e madhe e turistëve që vijnë për të vizituar Tiranën, janë nga Europa, të cilët e shohin dhe si një destinacion të lirë por që ka shumë për të ofruar. Ne vitin 2022 Tirana u kurorezua me titullin “Kryeqyteti Europian i Rinise” ndersa per vitin 2023 eshte kurorezuar me titullin “Kryeqyteti Europian i Sporteve”.
